از بین استانهای مختلف ایران که دستی در تولید عسل دارند، استان اردبیل و به خصوص نواحی سبلان، بهترین عسل کشور را به متقاضیان ارائه میکند. موقعیت جغرافیایی این استان و تنوع گونههای گیاهی در آن موجب شده است تا عسل خالص و خوشمزه این منطقه بسیار مشهور باشد. اگر بتوانید عسل اصل و طبیعی سبلان که عصاره گیاهان دامنه این کوه هستند، را تهیه کنید بیشک بهترین عسل دنیا را خریدهاید. عسل این منطقه عصارهای از گیاهانی مثل آویشن، گون، شبدر، آفتاب گردان، چهل گیاه، بابونه و ... هستند که هر کدام رنگ متفاوت و خواص درمانی ویژهای دارند.
استان اردبیل به دلیل قرارگیری در منطقه کوهستانی و کوهپایهای در تولید دام کشور نقش مهمی ایفا میکند؛ از این جهت لبنیات این منطقه نیز از کیفیت بالایی برخوردار است. در میان انواع لبنیات، سرشیر و کره محلی این منطقه طرفداران بسیار زیادی دارد و خوردن آن با عسل طبیعی سبلان جزو وعدههایی ست که نباید آن را از دست بدهید.
حلوا یکی دیگر از سوغات خوشمزه این استان است که در طعمهای مختلف تهیه میشود. یکی از انواع آن، حلوای سیاه یا قره حلواست که برای طبخش از آرد جوانه گندم استفاده میشود و هنگام پخت علاوه بر کره، گردو و کنجد نیز به آن میافزایند. علت رنگ تیره این حلوا شیره انگوری ست که در انتها به آن اضافه میکنند. حلوای سفید یا آغ حلوا هم یکی دیگر از حلواهای معروف استان است که گفته میشود بیشتر در مناسبتهای مذهبی از جمله عید فطر یا برای تبریک پیوند زناشویی زوج های جوان پخته میشو؛ ماده اصلی این حلوا آرد برنج است. و در آخر حلوای زنجبیل که همانطور که از نامش پیداست مقدار قابل توجهی زنجبیل دارد و در بسیاری از شهرهای استان آذربایجان شرقی و اردبیل تهیه میشود.
قطاب عسلی یکی دیگر از خوشمزههای استان اردبیل به ویژه شهر خلخال محسوب میشود. این شیرینی خوش طعم از ترکیب ماست، تخممرغ، آرد، گردو، عسل، دارچین و... به دست میآید و از گلاب و هل برای عطردار کردن آن استفاده میشود.
باقلوا از شیرینیهایی ست که در نقاط مختلف ایران به شیوههای مختلفی تهیه میشود. در اردبیل، این شیرینی پرطرفدار با ترکیب مواد گوناگونی مانند شکر، ماست، شیر، تخممرغ، گردو، پودر پسته، آب لیمو، آرد گندم و نشاسته و روغن مایع طبخ و در شیرینی و نان فروشیهای مختلف شهر به فروش میرسد. گاهی اوقات برای بهتر کردن مزه باقلوا، از عسل به جای شکر استفاده میکنند.
نان برنجی خلخال یا قند چوریی یکی از مشهورترین سوغات استان اردبیل است. استفاده از پودر قند با کیفیت در تهیه این نان اهمیت زیادی دارد؛ البته در کنار پودر قند از موادی مثل آرد برنج، هل، زنجبیل، تخم مرغ و... برای پخت این شیرینی نیز استفاده میشود. این نان لذیذ در گذشته در خانه پخته و به عنوان هدیه به دوست و آشنا داده میشد اما اکنون میتوانید این نان سنتی را در شیرینی و نان پزیهای قدیمی پیدا کنید.
شکلات رسته از شیرینیهای قدیمی اردبیلی ست که به دلیل کمبود مواد اولیه و سختی تهیه در طول زمان از یادها رفت؛ هر چند هنوز میتوان در تعدادی از شیرینی فروشیهای قدیمی و اصیل شهر، سراغ این شیرینی بسیار خوشمزه را گرفت. شکلات رسته از شیر، شکر، کره، خامه، سرشیر، مغز گردو و کاکائو تهیه میشود و جزو معدود شکلاتهایی ست که در تهیه آن به آرد نیازی نیست. پخت این شکلات سنتی حدود 24 ساعت زمان میبرد و با ابزار و وسایل پخت قدیمی و نایاب، تهیه میشود.
نزیک نام یک نان خوشمزه است که در شهرهای استان اردبیل عموما هنگام صبحانه یا زمان افطار مصرف میشود و ما آن را با عنوان نان روغنی می شناسیم. این نان به دلیل نداشتن جوش شیرین بسیار سالم است. مواد تشکیل دهنده نان روغنی اردبیلی روغن، آرد گندم، شیر، نمک و مخمر است و مغز آن با آرد و روغن و زردچوبه پر میشود.
از دیگر نانهای مشهور اردبیل میتوان به فطیر اشاره کرد. فطیر اردبیلی با پودر خمیر ترش، آب و شکر پخته میشود. داخل این نان، گردو، دارچین و شکر قرار میدهند تا طعم متفاوتی به آن ببخشند. این نان سنتی به عنوان یک میان وعده دلچسب همراه با چای، یا یک خوراکی مغذی برای صبحانه مصرف میشود.
تخمه آفتابگردان یکی از پرکاربردترین تنقلات ایرانی ست که در مهمانیها و مجالس، هنگام تماشای فوتبال و حتی در کنار آجیل شب عید در کنار دیگر انواع تنقلات مورد استفاده قرار میگیرد. آب و هوای استان اردبیل برای پرورش گلهای آفتابگردان بسیار مناسب است و در نتیجه نمونهای از بهترین تخمههای ایران در این استان تولید میشود.
یکی از مناطق اصلی بافت گلیم در ایران، استان اردبیل است که آوازه آن از مرزهای ایران هم فراتر رفته و طرفداران زیادی دارد. قطب تولید این گلیم در شهرهای عنبران، مغان و روستاهای اطراف آنهاست که از میان آنها گلیم عنبران شهرت بسیاری دارد. گلیم در اردبیل بیشتر با رنگهای شاد بافته میشود و حاصل طرحهای ذهنی زنان هنرمند و بافنده است. در کنار این طرحها، نقشهایی مثل سماور، سینی، اژدها، خرچنگ، گردونه مهر (چلیپایی یا صلیبی) نیز در حاشیه گلیمها به وفور دیده میشود. سجاده، خورجین، کیسه و کیف، زیرانداز و... از جمله محصولاتی هستند که با گلیم تهیه میشوند.
جاجیم محصول دیگری ست که مردم روستاها و شهرستانهای استان اردبیل در سطح گسترده آن را تولید میکنند و میتوان گفت که روستاهای خلخال یکی از عمدهترین مراکز تولید کننده جاجیم در اردبیل هستند. جاجیمهای نقاط مختلف این استان با توجه به نقوش و رنگهای به کار رفته در آنها و ضخامت یا ظرافت نخ و پشم این جاجیمها، از یکدیگر متمایز میشوند. نقوشی که بیشتر مورد استفاده جاجیم بافان اردبیلی قرار میگیرند، گوشواره، گل، نگین انگشتر، بادامی و... هستند که روی کیف، سجاده، زیرانداز، پادری، کرسی و پشتیها مینشینند تا رنگ و رویی زیبا و سنتی به آنها ببخشند.