صنایع دستی چیست و جامع‌ترین تعریف صنایع دستی کدام است؟

از زمانی که بشر خود را شناخت، برای تامین نیازهای اولیه‌ی خود دست به تغییر طبیعت و به عبارتی کار بر روی طبیعت زد. اولین دست‌ساخته‌های بشر ابزارآلاتی بودند که برای شکار و دفاع از خود می‌ساخت. یکجانشینی بشر به واسطه‌ی اشتغال به کشاورزی و دامداری، منجر شد تا آدمی به فکر ساخت فرآورده‌های متنوع از نظر کارایی و چشم‌گیر از نظر زیبایی‌شناختی بیفتد. بنابراین روستاهای کوچک اولیه نخستین زادگاه صنایع دستی محسوب می‌شوند. با پیشرفت فنون و رشد تمدن‌ها صنایع دستی نیز رشد روزافزونی به خود گرفت. صنایع دستی و یا هنرهای صناعی از مهم‌‌ترین محصولات تولیدی هر کشوری است. این محصولات دارای هر دو کاربرد تزئینی و استفاده در زندگی روزمره هستند که به روش‌های سنتی ساخته می‌شوند. صنایع دستی شاخص‌ترین و اصیل‌ترین جلوه‌گاه تاریخ و تمدن کهن ایران و فرهنگ و هنر ناب ایرانی بوده که یکی از مهم‌ترین قطب‌های هنرهای صناعی در جهان به شمار می‌آید. صنایع دستی ایران دارای طیف گسترده‌ای از رشته‌ها و محصولات گوناگون است. بافته‌های داری، دست‌بافته‌های دستگاهی، رودوزی‌های سنتی، هنرهای فلزی، میناسازی، سفالگری، آبگینه، هنرهای مرتبط با چوب، هنرهای مرتبط با سنگ، نگارگری، چاپ‌های سنتی، حصیربافی، رنگ ‌سازی سنتی، نمدمالی، پوستین دوزی، آثار چرمی و رنگرزی سنتی از رشته‌های اصلی صنایع دستی ایران به شمار می‌روند. اگر چه که تمامی محصولات صنایع دستی مخاطبین خاص خود را دارند، اما می‌توان گفت که فرش‌های دستبافت و گلیم، ظروف شیشه‌ای و مسی، سفال و سرامیک، صنایع دستی مرتبط با چوب، زیورآلات، قلاب دوزی، سرمه دوزی و سوزن دوزی بلوچ از پرطرفدارترین محصولات صنایع دستی ایران محسوب می‌شوند.

صنایع دستی دارای تعاریف گوناگونی است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

١- هنرهای صناعی (صنایع دستی) بخشی از هنرهای سنتی است که حقیقت متعالی هنر را با فنون و مهارت‌های صنعتی متناسب آمیخته و با قابلیت تکثیر در متن زندگی فردی و جمعی عرضه کرده است (گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر- نامه‎ی شماره‌ی ٩٩۴ مورخ ١۶/٠٧/٨۶ فرهنگستان هنر به دفتر برنامه‌ریزی و تالیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کار و دانش).

٢- صنایع دستی ایران مجموعه‌ی وسیعی از رشته‌ها و صنایع بدیع است که با محوریت هنر و ذوق زیباشناختی و خلاقیت اقوام ایرانی و با بهره‌گیری و با کاربری در زندگی مردم، تولید گردیده و از قدمتی به تاریخ کهن ایران برخوردار است (سازمان صنایع دستی ایران- ١٣٨٣).

٣- صنایع دستی به محصولاتی اطلاق می‌گردد که کاملا توسط «دست» یا «دست و ابزار» تولید می‌گردد. با استفاده از ابزار مکانیکی مادامی که نقش و کار دست به عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل تولید باقی بماند بلامانع می‌باشد.

۴- صنایع دستی از مواد خام تولید شده و قابلیت آن را دارد که به تعداد نامحدود تولید گردد. این محصولات می‌توانند کالای (سرمایه‌ای) و مصرفی (کاربردی) هنری دارای جنبه‎‌های زیبایی‌شناختی، خلاقانه و تزئینی دارای بار فرهنگی، سنتی و دارای جنبه‌ی نمادین دینی و اجتماعی باشد (سمپوزیم بین‌المللی یونسکو- ITC مانیل فیلیپین سال ١٩٩٧).

۵- صنایع دستی مجموعه‌ای از دست‌ساخته‌ها را شامل می‌گردد که با استفاده از مواد اولیه‌ی طبیعی و بومی به کمک دست و ابزار ساخته می‌شود. این دست‌ساخته‌ها متاثر از سابقه‌ی تاریخی، ویژگی‌های فرهنگی، ویژگی‌های جغرافیایی مکان تولید، عادات اجتماعی، باورهای سنتی، معیارهای زیبایی‌شناختی بومی و ملی و نیز ذوق هنری و خلاقیت فردی سازنده‌ی اثر است.

۶- صنایع دستی از نگاه سازمان یونسکو عبارتند از محصولاتی که تماما با دست و با به کمک ابزار ساخته شده‌اند. می‌بایست مهم‌ترین بخش در تولید محصول تمام‌شده، کار دست صنعتگر باشد. استفاده از ابزار مکانیکی مجاز است. صنایع دستی از مواد خام و به تعداد نامحدود ساخته می‌شوند. این محصولات ممکن است ابزاری، زیبایی‌شناختی، هنری، خلاقانه، دارای بار فرهنگی، تزئینی، کاربردی، سنتی و یا از لحاظ مذهبی و اجتماعی نمادین و مهم باشند.

٧- صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده‌های آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینش‌های فلسفی، ذوق و هنر انسانهای هر منطقه با توجه به میراث‌های قومی آنان ساخته و پرداخته می‌شود (شورای صنایع دستی ایران- ١٣۴٨).

٨- صنایع دستی به مجموعه‌ای از «هنر-صنعت»‌ها اطلاق می‌شود که به طور عمده با استفاده از مواد اولیه‌ی بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است (گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران- ١٣۶٢).

٩- گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، واژه‌ی «هنرهای صناعی» را گویاتر و کامل‌تر از واژه‌ی «صنایع دستی» می‌داند و پس از ارائه‌ی تعریفی از هنرهای سنتی، برای هنرهای صناعی به عنوان زیرمجموعه‌ی مهمی از هنرهای سنتی تعریف زیر را نیز ارائه داده است:

• هنرهای سنتی: با منشأ گرفتن از مبدأ واحد، محمل سیر و سلوکی فردی است که از طریق دریافت شهودی بر مبنای آدابی معنوی و به شیوه‌ی استاد و شاگردی انتقال می‌یابد و صورتی از تجلیات گوناگون زیبایی حقیقی را متناسب با شرایط زمانی و مکانی در اثر هنری متعین می‌سازد.

• هنرهای صناعی (صنایع دستی): بخشی از هنرهای سنتی است که با بهره‌گیری از فنون و مهارت‌های متناسب و با قابلیت تکثیر غیرماشینی در متن زندگی فردی و جمعی عرضه می‌شود.

ویژگی‌های عمومی صنایع دستی

سازمان جهانی مالکیت معنوی (WIPO) ویژگی‌های عمومی صنایع دستی را به شرح زیر بیان می‌کند:

• بکارگیری ابزار ساده در ساخت آنها
• عدم نیاز به دانش فنی پیچیده نسبت به سایر صنایع
• ناهمانندی و عدم تشابه فرآورده‌های تولیدی با یکدیگر
• ریشه گرفتن از فرهنگ، اعتقاد، باورها، آداب و رسوم منطقه
• امکان تأمین بخش عمده‌ی مواد اولیه از منابع داخلی
• قابلیت عرضه به بازاهای جهانی به عنوان یک محصول فرهنگی و هنری
• کمک به توسعه‌ی صنعت گردشگری و نشر ارزش‌های فرهنگی
• سرمایه‌گذاری کم و کاربری زیاد
• بالا بودن ارزش افزوده‌ی تولید
• قابلیت جنبه‌های کاربردی-تزئینی محصول
• سهولت در ایجاد توسعه و جابه‌جایی مکان کارگاه (مراکز تولید)
• سهولت در انتقال تجربیات و دانش فنی تولید

شاید بتوان جامع‌ترین تعریف ممکن برای صنایع دستی را ترکیبی از تعاریف بالا بدانیم. به طور کلی می‌توان گفت که هنرهای صناعی و یا صنایع دستی شاخه‌ای از هنرهای سنتی هر کشور است که یک یا چند و یا تمامی مراحل ساخت آن به وسیله‌ی دست صورت گرفته و مواد اولیه‌ی آن به صورت بومی تهیه می‌شود. به دلیل عدم استفاده از ماشین‌آلات سنگین صنعتی، هر کالای تولیدی در این حیطه با دیگری متفاوت بوده و حاصل تلاش دستان یک هنرمند با تولیدات دیگری یکسان نیست. صنایع دستی برخاسته از قدمت فرهنگی و هنری هر خطه و نمادی از آداب و رسوم، سنن، ارزش‌ها و سبک زندگی در آن منطقه است. برای تولید دست‌ساخته‌های صنایع دستی نیازی به تکنولوژی پیشرفته و دانش فنی کارشناسان خارجی نبوده و دانش تولید آن به صورت بومی و نسل به نسل منتقل می‌گردد. صنایع دستی به دلیل داشتن ویژگی‌های خاص خود تبدیل به یک هنر-صنعت شده که با سرمایه‌گذاری اندک و سودآوری فراوان در بازارهای داخلی و خارجی همراه است.

صنایع دستی بوشهر

بوشهر یکی از شهرهای بزرگ بندری در کنار سواحل نیلگون خلیج فارس است. این شهر قدمتی دیرینه دارد و عمر آن را به دوران ساسانیان نسبت داده اند. وجود سواحل بسیار زیبا، آثار تاریخی برجسته، نخلستان های پهناور، غذاهای لذیذ و خوشمزه و مردمی میهمان نواز، این منطقه را به یکی از دیدنی ترین شهرهای جنوب کشورمان تبدیل کرده است. 

از گذشته هایی دور، یکی از مهم ترین منابع کسب درآمد در جوامع روستایی، ساخت صنایع دستی روستایی بوده است. در استان بوشهر نیز، به دلیل محدود بودن منابع کشاورزی، صنایع دستی نقش تعیین کننده و مهمی در زندگی روستاییان داشته است. روستاییان همواره کوشیده اند تا از نعمت های طبیعی و در دسترشان، ابزارهای و محصولاتی بسازند تا به کسب درآمد و گذران زندگیشان کمک کند. در واقع ساخت صنایع دستی، در کنار صیادی یکی از اصلی ترین راه های امرار معاش مردم این ناحیه در طول تاریخ بوده است. در ادامه این مطلب، به معرفی چند مورد از صنایع دستی بوشهر خواهیم پرداخت.

گبه بافی

گبه از برجسته ترین محصولات صنایع دستی استان بوشهر است که معمولا در مناطق روستایی شهرستان های گناوه و دشتستان بافته می شود و از مهم ترین محصولات صادراتی این استان نیز می باشد. گبه در دو نوع رنگی و خودرنگ بافته می شود. در بافت گبه رنگی، از نخ های دست ریس آماده شده از پشم گوسفند که به شیوه رنگرزی گیاهی، رنگ آمیزی شده، استفاده می کنند. خرید صنایع دستی

طرح های به کار رفته در گبه های بوشهر، حاصل خلاقیت، ذوق و اندیشه هنرمندانی است که روایتگر محیط زندگی و طبیعت پیرامون می باشند. در بافت گبه های خود رنگ، از پشم گوسفندان با همان رنگ طبیعی خودشان استفاده می شود. گبه های مشهور بوشهر، در طرح های خشتی، درختی، شیری و چهار فصل بافته می شود.

عبا بافی

عبا نوعی پارچه پشمی نرم و با دوام از پشم شتر است. عبای مخصوصی که در بوشهر بافته می شود، از محصولات منحصر به فرد نساجی سنتی در ایران است. برای بافتن عبا، پس از مرحله پشم چینی، موها را از پشم جدا نموده و نخ بسیار ظریفی برای پارچه می ریسند. بافت پارچه های عبا در در کارگاه های خانگی و توسط مردان انجام می شود. تنها محل تولید عبای بوشهر، روستای کردوان از توابع شهرستان دشتی است.

تلید این عباها، بر روی دستگاه هایی صورت می گیرد که از چوب ساخته شده اند. فرد بافنده، از دست و پای خود برای راه اندازی این وسیله کمک می گیرد.

تنوع رنگی پارچه عبا، متناسب با رنگ پشم ریسیده شده، شامل رنگ های قهوه ای، حنایی، مشکی و سفید است. عباهای تولید شده در این منطقه، از مشهور ترین صنایع دستی بوشهر محسوب می شوند و مشتریان بسیاری در کشورهای حوزه خلیج فارس دارند.

گلیم بافی

یکی دیگر از صنایع دستی بوشهر صنعت گلیم بافی آن است. گلیم یکی از انواع صنایع دستی زیر اندازی و پوششی است که از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهار پایان اهلی بافته می شود. از گلیم به شکل سنتی اش، معمولا برای پوشاندن زمین، دیوار و یا رو اندازی برای حیوانات باربر استفاده می شود. ولی امروزه این محصولات به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه های شهری نیز خریداری می شوند. مراکز مهم تولید گلیم در استان بوشهر عبارتند از: روستاهای طسوج، سرمک، حناشور، اژدر خواب، ممریز، سنا، درویشی، شنبه، چاهگاه و بن بید از توابع شهرستان دشتی، روستاهای تشان، دره بان، اسلام آباد، ریز و قلعه باغ از توابع شهرستان جم و روستاهای تلخ آباد، خیرک و شکرک از توابع شهرستان دشتستان.

گلیم ها بافت بوشهر، نقوش بسیار زیبا، متنوع و منحصر به فردی دارند. این نقوش، گیلم بوشهر را به عنوان یکی از زیباترین گلیم های ایران مشهور کرده است. نقش های بافته شده بر روی این گلیم های زیبا عبارتند از: نقش حوض، دانه بیگی، آیینه گل، نقش خراسانی، آقاجاری، تهرانی و چنگ.

صنعت لنج سازی

از گذشته های بسیار دور، صنعت لنج سازی در این استان رواج داشته است. لنج برای مردم بوشهر نماد کار و زندگی، دریا و دریانوردی، صید و صیادی، رونق تجارت و رزق و روزی است. این لنج ها به صورت سنتی با الوار چوب های مرغوب، مانند چوب ساج ساخته می شدند. ولی در سال های اخیر ساخت آن ها از شیوه سنتی خارج شده و لنج ها از مواد اولیه موسوم به فایبر گلاس ساخته می شوند.

در استان بوشهر، به ساخت لنج “اوشار” یا “وشار” و به سازنده آن ها “گلاف” می گویند. ساخت ماکت های این لنج ها که از صنایع دستی بوشهر به حساب می آیند، نشان دهنده علاقه مندی مردم این خطه به این صنعت قدیمی است. ساخت لنج در شهرهای دیگر جنوب کشورمان هم مرسوم بوده است. امروزه کارگاه های لنج سازی جنوب کشور، از مهم ترین جاذبه های گردشگری این مناطق محسوب می شوند که هر ساله تعداد زیادی گردشگری از آن ها بازدید می کنند. شهرستان های بوشهر، دیر و تنگستان در استان بوشهر، از مهم ترین مراکز لنج سازی در این استان هستند.

صنایع دستی ساخته شده از صدف ها

همجواری با خلیج فارس، باعث رشد یکسری از صنایع دستی مربوط به دریا در این استان شده است. تولید محصولاتی همچون جعبه های جواهر زیبا، اسباب بازی و عروسک، زیور الات و … با استفاده از صدف های خلیج فارس در این استان رواج دارد. از دیگر صنایع دستی بوشهر که با دریا در ارتباط است، می توان موجودات دریایی و ماهی های خشک شده را نام برد.

حصیر بافی

به دلیل وجود نخلستان های فراوان در استان بوشهر، بسیاری از صنایع دستی این استان از شاخ و برگ درخت نخل ساخته می شود. حصیر بافی در این ناحیه از گذشته های دور رواج داشته است. محصولاتی نظیر سبد های حصیر، زنبیل های حصیری، باد بزن، کلاه حصیری و … از آن جمله اند.

سوغات و صنایع دستی لبنان

• کتاب، بهترین یادگاری از کشور لبنان

در این کشور کوچک، تعداد روشنفکران و نویسندگان واقعاً شگفت‌­انگیز است. به نظر می­‌رسد که هر دو سال یک بار یک شهروند یا مقیم لبنان با یک نشریۀ منحصربه‌­فرد (و اغلب بحث‌­برانگیز) شناخته می­‌شود. تاریخ جنگ و درگیری­‌های اجتماعی این کشور، داستان­‌های جالبی برای گفتن ایجاد کرده است. از جبران خلیل جبران گرفته تا راوی هیج، نویسنده‌­ها و شاعران زیادی در لبنان وجود دارند که کتاب­‌هایشان ارزش خواندن را دارد.

• سارا بگس، برند اصیل کیف دستی

سارا بگس یک برند با رشد سریع است که به تولید کیف‌­های دستی اصیل لبنانی می­‌پردازد. سارا بگس که در سال 2000 توسط سارا بیدون تأسیس شد، اظهاراتی را بیان می­‌کند. اغلب اظهارنظرهای خنده‌­دار در مورد واقعیت زندگی به­‌عنوان یک محلی لبنانی! این­ها سوغات­‌هایی عالی برای بازگشت به خانه از سفر لبنان هستند. اگر به­‌دنبال تکمیل کمد لباس خود هستید، این برند برای شما مناسب است.

• شیرینی، سوغاتی خوشمزه از لبنان

بی‌­شک یکی از بهترین سوغاتی‌­های لبنان که می­‌توان به خانه برد، شیرینی‌­های لبنان است. شیرینی‌­های لبنان تنوع بسیار زیادی دارند و در عین حال، به‌­قدری خوشمزه هستند که عاشقشان خواهید شد؛ مخصوصاً ما ایرانی‌­ها که ذائقه­‌مان تا حدودی شبیه به لبنانی‌­هاست. پس یکی دیگر از بهترین سوغاتی‌­های لبنان شیرینی است که می‌­توان گفت کونفه، قطایف و بالقوا از خوشمزه‌­ترین و جذاب­‌ترین آن­ها هستند.

• آجیل بو­داده، طعمی خاطره انگیز از بیروت

بیروت عروس خاور­میانه، شهری کوچک و غنی از فرهنگ‌­های مختلف است.جاذبه‌های دیدنی بیروت، نیز بی‌شمار است. بدون تردید، در هر کشوری سوغاتی‌­های خوارکی و خوشمزه وجود دارد. لبنان نیز از این قاعده مستثنی نیست و در زمینۀ آجیل­‌های خوشمزه و باکیفیت، حرف زیادی برای گفتن دارد. آجیل­‌های لبنان به این دلیل خوشمزه و معروف هستند که لبنانی­‌ها به سبک خاصی آن­ها را بو­داده می­‌کنند. به همین دلیل، طعمی فوق­‌العاده و طرفدار­های زیادی دارد. آجیل­‌ها انواع مختلفی دارند؛ پسته، بادام، بادام هندی و ... . اگر تصیم به خرید گرفتید، می‌­توانید این سوغاتی­‌های خوشمزۀ لبنان را از مغازه­‌ها در سراسر شهر و همچنین در فرودگاه‌­ها در بسته­‌بندی­‌های متفاوت پیدا کنید.

• قهوه‌­جوش ترکی

قهوه‌­جوش‌­های ترکی معمولاً در بازارهای قدیمی مانند بازار طرابلس یافت می‌شود. زیور­آلات نقره‌ای و لوازم جانبی قهوۀ ترک از لبنانی‌ترین اقلامی هستند که می‌توانید به خانه ببرید. هنگامی که به آنجا سفر می‌­کنید، به­‌زودی متوجه می­‌شوید که مردم محلی قهوۀ ترک خود را دوست دارند و بسیاری از افراد در طول روز چندین بار از آن می‌­نوشند. 

• پوشاک و صنایع دستی، یادگاری رنگارنگ و اصیل

مانند هر کشور عربی دیگر، لبنان نیز مملو از فروشگاه‌­هایی است که لباس‌­های سنتی این کشور، از جمله کفتان‌­های زیبا را می‌­فروشند. اگر به‌عنوان مهمان عروسی به‌دنبال یک لباس اصیل هستید یا عاشق فرهنگ لبنان هستید، حتماً یکی از مغازه‌های شرقی را انتخاب کرده و لباس مورد­علاقۀ خود را خریداری کنید. در زمینۀ لباس، لبنان دارای سنتی خاص و زیبا است. اگر می‌­خواهید خاطرات سفرتان همواره به یادتان بماند، امتحان­‌کردن و خرید لباس سنتی لبنان را فراموش نکنید.

• چوب‌­های حکاکی‌­شده

اگر شما جزو افرادی هستید که عاشق دادن هدیه‌­های خاص و منحصر­به‌­فرد به عزیزانتان هستید، این سوغاتی زیبای لبنان را از قلم نیندازید. چوب­‌های حکاکی‌­شده با هنر و سلیقۀ لبنانی­‌ها، بی­شک شما را شگفت‌­زده خواهد کرد. یک تکه از جادوی جنگل را با خود ببرید و حتی آن را با نام خود یا یکی از عزیزانتان، شخصی­‌سازی کنید.

• زیور­آلات

یکی از محصولات شناخته‌­شدۀ لبنان، جواهرات خاص و طلا­های ظریف و زیبا است که مانند آن را در کمتر جایی می­‌توانید ببینید. اگر به سوغاتی­‌های گران‌­قیمت علاقه دارید، هرگز خرید جواهرات را از دست ندهید.

صنایع دستی کشور لبنان

لبنان تاریخی غنی دارد که به اجداد این سرزمین، یعنی فنیقی‌­ها باز­می­‌گردد که مبتکران، هنرمندان و تاجران استثنایی در سرتاسر دریای مدیترانه بودند. از تمدن فنیقی تا امپراتوری­‌های خارجی که بر سرزمین لبنان تسلط داشتند، بقایایی از صنایع دستی در سراسر کشور وجود دارند که هنوز قابل­‌توجه هستند. مهم­تر از همه، آن‌هایی هستند که از نسلی به نسل دیگر منتقل شده‌­اند و میراث هنری لبنان را زنده نگه می‌­دارند و صنایع دستی جذابی تولید می‌کنند.

در اینجا موارد قابل‌­توجه‌­ترین آن­ها را نام خواهیم برد:

• قالی‌­بافی، هنری جذاب و ماندنی 

قالی‌بافی هنری جذاب است که از پشم یا ابریشم یا ترکیبی از هر دو برای ایجاد فرش‌های خیره‌کننده‌ای استفاده می‌شود که خانه‌ها را گرم و آراسته می‌کند و تا سال‌ها دوام می‌آورد. این صنعت باستانی هنوز در لبنان زنده است؛ به‌­ویژه در درۀ بقاع، جایی که بسیاری از زنان ماهر به بافتن فرش و قالیچه با دست، با استفاده از ابزار قدیمی و دانش آموخته‌­شده مشغول هستند.

• کارد و چنگال و ظروف نقره‌ه­ای هنری

برای قرن­‌ها، مردم لبنان کارد و چنگال و ظروف نقره‌­ای می­‌سازند که از نظر زیبایی و ظرافت جاودانه هستند. این صنایع دستی را می‌­توان در بسیاری از مناطق لبنان، به‌­ویژه در جزین از قرن 18 مشاهده کرد.

• هنر شیشه­‌های دستی

شیشه‌سازی و دمیدن شیشه از صنایع دستی باستانی لبنان است که از دوران فنیقی زنده نگه داشته می‌شود. این صنعت امروزه بیشتر در جنوب لبنان دیده می‌­شود و صنعتگران بسیار کمی از آن باقی مانده‌­اند.

• ساخت صابون طبیعی

طرابلس یکی از اولین شهرهای لبنان بود که ساخت صابون را آغاز کرد. این کار فرایندی فشرده و در عین حال بسیار زیبا دارد. صابون­‌های سنتی از روغن زیتون تهیه می‌شوند. امروزه در بسیاری از روستاهای لبنان و همچنین در بازار خان­ال‌صابون در طرابلس، صابون‌­های سنتی با مواد و عطرهای دیگر را می‌­توانید پیدا کنید.

• هنر آشپزی مارزیپان

مارزیپان یک دسر سنتی لبنانی است که از خمیر بادام درست می‌شود و به شکل سنتی، شبیه گل است.

• سفالگری

صنعت سفالگری در لبنان به زمان تمدن فنیقی بر­می­‌گردد که روغن زیتون در کوزه‌­های بلند سفالی ذخیره می­‌شد. صنایع دستی شامل تولید بشقاب، کوزۀ آب، فنجان قهوه و ... بود.

هنر سفال­سازی هنوز در لبنان زنده است و در بسیاری از روستاها مانند بیت چباب، راچایا و ... یافت می‌­شود.

• هنر سبد­بافی

سبد­بافی یک هنر دستی بسیار قدیمی است که از برگ درخت خرما برای بافتن سبد استفاده می­‌شود. این هنر از قرن­‌ها پیش در روستاهای لبنان شروع شد تا برداشت میوه­‌ها و سبزیجات و بسیاری از مصارف دیگر در خانه‌­ها برگزار شود. شایان ذکر است که امروزه این سبدهای دست­‌ساز طبیعی تا حد زیادی در خانه­‌های ما با سبدهای تجاری از فلز و پلاستیک فرآوری‌­شده جایگزین شده­‌اند. در ضمن، سبدهای سنتی لبنانی برای استفاده، سالم‌­تر هستند. هنوز هم می‌­توانید سبد­بافی را در مناطق نزدیک جبیل و امچیت و همچنین در طرابلس پیدا کنید.

• هنر پارچه­‌بافی صندلی

هنر صندلی‌سازی با دست‌بافت نخل و نی، کار دستی مسحورکننده و در عین حال فشرده است. برای قرن‌ها، صندلی‌های حصیری سنتی در اشکال مختلف بخشی از خانه‌های لبنانی بود. دیگر این­گونه نیست. امروزه بیشتر آن­ها را در مناطق دورافتاده می‌یابیم؛ زیرا تعداد کمی از صنعتگران برای ادامۀ این میراث هنری باقی مانده‌اند. یک کارخانۀ کوچک در طرابلس هنوز باقی مانده است. این امر همچنین با کمبود تقاضا برای این مبلمان زیبا مرتبط است؛ اگرچه امروزه صندلی‌­های چوبی و بافته‌شده در سرتاسر جهان یک روند گران‌­قیمت است.

• هنر نجاری دست­ساز و کنده­‌کاری روی چوب

برای هزاران سال، همان­طور که در کتاب مقدس ثبت شده است، لبنان منبع اصلی چوب برای نجاری بود. چوب سروهای آن به‌­دلیل کیفیت بالا و مقاومت در برابر پوسیدگی و حشرات مورد­توجه قرار گرفت. با استفاده از چوب سروهای لبنانی، معابد و قصرهایی در اطراف دریای فنیقیه تا اسپانیا و مصر و همچنین کشتی‌­های معروف فنیقی ساخته شده است. فنیقی­‌ها در داخل کشور، هنر نجاری را توسعه دادند و نه تنها از چوب سدر برای ایجاد مبلمان، فنجان، بشقاب و وسایل زینتی استفاده کردند.

سوغات و صنایع دستی عمان

کشور عمان شهری با هوای مدیترانه‌ای است، البته در شهرهای ساحلی این کشور، آب‌وهوا گرم و مرطوب است. بنابراین شاید کشور عمان برای زندگی افرادی که به این نوع از آب‌وهواها عادت دارند، مناسب باشد. بومی‌های کشور عمان عرب هستند و زبان رسمی نیز در این کشور عربی است. اما در دهه‌های اخیر تعدادی از بلوچ‌ها از کشورهای ایران و پاکستان به عمان مهاجرت کرده و بخشی از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. همچنین اسلام دین رسمی کشور عمان است اما می‌توان هندوها را نیز در میان مردم این کشور مشاهده کرد. شرایط زندگی در عمان با توجه به اعتقادات مذهبی مردم این کشور تا حدی به ایران و دیگر کشورهای مسلمان نزدیک است. مسلمانان این کشور ترجیح می‌دهند که تنها با مسلمانان دوست شوند. همچنین زنان تا پیش از ازدواج باید قوانین سخت‌گیرانه‌ای را رعایت کنند. اگر کشور عمان را برای زندگی انتخاب کردید، باید به قوانین راهنمایی و رانندگی به‌شدت احترام بگذارید. همچنین نباید بدون اجازه و یا با کفش به یک مکان وارد شوید. زندگی در عمان می‌تواند با بازدید کردن از مکان‌های دیدنی مختلف در این کشور و رفتن به شهرهای ساحلی از یکنواختی خارج شود. اما بیایید کمی به سوغاتی ها و صنایع دستی این کشور بپردازیم. صنایع دستی کشور عمان کدام است؟ با هنر دیبا همراه باشید.

۱٫ سفال

کاربرد سفال در عمان، فقط به دکور خلاصه نمی‌شود؛ بلکه از آن برای نگهداری خرما، حبوبات، آب و حتی سوزاندن کُندُر نیز استفاده می‌کنند. سفال‌های سنتی معمولاً به رنگ بژ یا قهوه‌ای کم رنگ ساخته می‌شوند، اما سفال‌های رنگارنگ را هم می‌توانید میان آن‌ها پیدا کنید. این سفال‌ها در سراسر عمان فروخته می‌شوند، اما شهر «بهلا» (Bahla)، مرکز با کیفیت‌ترینِ آن‎ها به شمار می‌رود. خرید صنایع دستی

۲٫ صندوقچه عمانی

چوب‌های عمان، به این دلیل معروف هستند که کیفیت بالایی دارند و به راحتی می‌شود آن‌ها را به شکل‌های مختلف درآورد. مردم عمان، از این چوب برای ساختن در و پنجره استفاده می‌کنند؛ اما معروف‌ترین وسیله‌ی چوبی عمانی «مَندو» (Mandoo) یا همان صندوقچه‌ی تزئین شده‌ی زیبایی است که آن را در ابعاد مختلف می‌سازند و برای نگهداری غذا، لباس و جواهرات از آن استفاده می‌کنند.

۳٫ صنایع دستی

عمان، سرزمین کوهستان‌ها و درختان نخل است. معمولاً درختان نخل، در اطراف جاده یا هتل‌ها رشد می‌کنند و همه‌ی مردم در خانه‌هایشان، درخت خرما دارند. در قدیم، مردم هم از خرمای آن استفاده می‌کردند و هم برگ‌های سبز یا خشک شده‌‌اش را جمع می‌کردند تا با کمک آن‌ها، وسایل دست‌سازی مثل سبد درست کنند که جزو سوغاتی‌های پرطرفدار عمانی به حساب می‌آید. از این سبدها برای نگهداری خرما، غلات یا پختن گوشت استفاده می‌شود.

۴٫ جواهرات

در گذشته، بیشتر جواهرات خانم‌ها از نقره درست می‌شد و هنوز هم وسایل زینتی گوناگونی را می‌توانید به همان شکل خریداری کنید. از گردنبند و انگشتر گرفته تا گوشواره، النگو و پابند، در ساخت همه‌ی این اجناس از نقره‌ی مرغوب استفاده می‌شود و جزو سوغاتی‌های باارزش کشور عمان به حساب می‌آیند.

۵٫ خنجر

خنجر، نمادی منحصر به فرد از فرهنگ خاص کشور عمان می‌باشد و حتی در پرچمشان نیز، از آن استفاده شده است. معمولاً مردهای عمانی هنگام رویدادهای مهم مثل جلسات رسمی و جشنواره‌های ملی یا حتی در عروسی‌ها، این خنجر را دور کمرشان می‌بندند. خنجر عمانی از نقره ساخته می‌شود، اما گاهی هم از عاج فیل برای ساخت دسته‌ی آن استفاده می‌کنند.

۶٫ لباس سنتی

لباس‌های سنتی کشور عمان، طرح و اندازه و شکل مخصوص به خود را دارند. برای مثال، مردهای عمانی، لباس‌های رنگی یا سفید بلندی می‌پوشند که تمام بدنشان را پوشش می‌دهد و کلاه مخصوصشان را نیز بر سر می‌گذارند و در موقعیت‌های رسمی، خنجر هم به کمرشان می‌بندند. خانم‌ها، علاوه بر پوشیدن لباس‌های زیبای بلند، مویشان را هم با روسری می‌پوشانند. لباس‌های سنتی هر کشور، یکی از به یاد ماندنی‌ترین یادگاری‌هایی است که می‌توانید با خود به خانه بیاورید.

۷٫ کندر

کُندُر، شبیه سنگ‌های بژ یا زرد رنگی است که وقتی آن را می‌سوزانند، از خودش عطر به خصوصی را ساطع می‌کند. در واقع کندر، هدیه‌ای با ارزش در عمان به شمار می‌رفت که آن را به پادشاهان و خانواده‌های سلطنتی پیشکش می‌کردند. مردم معتقد بودند که سوزاندن کندر، تصفیه کننده‌ی هوا است و به بهبود بعضی از بیماری‌ها نیز کمک می‌کند. به همین دلیل، همه جا طرفداران خاص خودش را دارد و آن را به کشورهای دیگر نیز صادر می‌کنند.

۸٫ لوازم نقره

نقره‌ی کشور عمان، به دلیل کیفیت فوق‌العاده‌اش در میان کشورهای عربی بسیار معروف است. علاوه بر اینکه از این نقره برای ساخت جواهرات و خنجر استفاده می‌شود، وسایل دست سازی مثل جای عطر، جعبه‌ی کوچک جواهرات، قوری قهوه، کندر سوز و لوازم منحصر به فرد دیگری را نیز از نقره می‎سازند. معمولاً برای تزئینات این اجناس، از طراحی‌های مدل اسلامی، کنده کاری‌های عمانی یا خطاطی عربی الهام گرفته می‌شود.

برای خرید سوغات به کدام‌یک از بازارهای عمان برویم؟

صنایع دستی عمان نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. . پیشنهاد هنر دیبا به شما عزیزان خرید صنایع دستی این کشور است. این لوازم به نوعی پیشینه‌ای فرهنگی دارد و کلیه آن‌ها با استفاده  از دست خلاق و توانمند مردم عمان ساخته‌ می‌شود. بازار مطرح یکی از بازارهایی است که سوغات عمان در آن به‌وفور یافت می‌شود و انواع نقره‌جات عمانی در این بازار به‌فروش می‌رسد. این بازار به دلیل نزدیکی به دریا در زمان‌های قدیم مکان خرید و فروش کالاهایی بود که از کشورهای مختلف به این کشور آورده می‌شد. این بازار قدیمی از بازارهای سنتی عمان است که بسیاری از گردشگران جهت خرید سوغات عمان به این بازار مراجعه می‌کنند. در این بازار انواع مغازه‌ها وجود دارد. فروش انواع پارچه‌های هندی و عربی که ترکیب آن جهت دوخت لباس‌های سنتی زنانه استفاده می‌شود، خانم‌ها را مجذوب این بازار می‌نماید. در بدو ورود به این بازار صنایع دستی بسیاری را می‌بینید که بیرون مغازه‌ها آویزان است و شما می‌توانید با خیال راحت جنس مورد نظر خود را انتخاب نمایید.

سوغات و صنایع دستی قشم

سوغات خوراکی قشم

نان های محلی

در جای جای قشم، بساط زنانی را می بینید که مشغول تهیه نان هستند. این نان ها انواع مختلفی دارند و از ادویه ها و سس های متنوعی در طبخ آنها استفاده می شود. نان تُمُشی یکی از آنهاست؛ نوعی نان نازک که با تخم مرغ، پنیر، مهیاوه یا سوراغ ترکیب می شود. مهیاوه و سوراغ سس هایی تهیه شده از ماهی های ساردین هستند؛ اما در سوراغ از خاک سرخ جزیره هرمز به عنوان ادویه استفاده می شود. نان پنیری هم نان دیگری است که بیشتر در مغازه ها می توانید آن را تهیه کنید. این نان در قشم به هنگام صبحانه خورده می شود و طعمی دلپذیر دارد.

خرما

جنوب ایران به خرماهایش شهرت دارد و قشم نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این جزیره هم نخلستان هایی وجود دارند و محصول شان خرماهای مرغوبی هستند که می توانید آنها را به عنوان سوغات تهیه کنید. خرید صنایع دستی

کیک هلر

هلر نام یک نوع کیک اسفنجی است که با استفاده از آرد، تخم مرغ، شکر و وانیل تهیه می شود و در شیرینی فروشی های قشم می توانید آن را بیابید. مردم و گردشگران بر این باورند که مانند این کیط و عطر و طعمش در جای دیگری پیدا نمی شود.

ادویه های محلی

اگر طعم غذاهای جنوبی را دوست دارید، پیشنهاد ما به شما این است که ادویه های مخصوص شان را در قشم تهیه کنید. ادویه جذاب و متفاوتی که در قشم وجود دارد، خاک سرخ هرمز است که طعم جالبی به غذا می دهد.

مسقطی جنوبی

ترکیب نشاسته، گلاب، زعفران، مغزها و کره و ... شیرینی خوشمزه ای به نام مسقطی می شود که بیشتر در جزو سوغات شیراز به حساب می آید؛ اما در قشم هم می توانید این شیرینی را تهیه کنید و از طعم آن لذت ببرید.

شکلات ها و خوراکی های وارداتی

شکلات های خارجی، قهوه و خوراکی های وارداتی در قشم با قیمت پایین تری عرضه می شوند و تنوع بسیار بالایی دارند. برای همین بسیاری از گردشگران از مغازه های مختلف این جزیره، این خوراکی ها را تهیه می کنند و به خانه می برند.

صنایع دستی قشم

زیورآلات و وسایل تزیینی

در جای جای قشم چشم تان به زیورآلاتی مانند گردنبند، دستبند، گوشواره و... می خورد که با صدف ها درست شده اند. قشمی ها مجسمه هایی را هم با این صدف ها می سازند و یا از آنها برای تزیین آینه، کیف، جا قلمی و .... استفاده می کنند. 

انواع دوخت سنتی

دوخت های سنتی و تزیینات پارچه در قشم انوع مختلفی دارند که بر روی لباس ها، کیف و کفش، زیورآلات و ... دیده می شوند:

گلابتون دوزی

در هنر گلابتون دوزی، نقوش کهن ایرانی همچون اسلیمی، محرابی، بته جقه و... با نخ های زر و نقره بر پارچه می نشینند و شلوار و روسری و لباس های زنان را تزئین می کنند. البته این روزها دیگر از نخ های زرین و سیمین برای گلابتون دوزی استفاده نمی شود؛ بلکه هنرمندان از نخ هایی با روکش طلایی رنگ استفاده می کنند.

شک بافی

زنان و دختران قشم با به کار گرفتن یک بالشتک کوچک و چندین قرقره نخ، نوارهایی با 5 تا 50 میلی متر قطر را می بافند. این نوارها ارزش بسیار بالایی دارند و بر دمپای شلوارها، لبه آستین و یقه و کناره های دامن دوخته می شوند. یکی از دلایل قیمت بالای لباس های جنوبی و ارزشمند بودن شان همین نوارهاست.

زری بافی

زری بافی نیز بی شباهت به شک بافی نیست؛ اما رنگ طلایی در آن بیشتر دیده می شود.

خوس دوزی

در خوس دوزی با نوعی نخ به نام نقده، که رنگ نقره ای آن پر استفاده تر است، بر روی پارچه طرح هایی چون بته جقه و ستارگان چند پَر ایجاد می کنند. 

بادله دوزی

این نوع بافت سنتی از ترکیب شک و زری بافی به دست می آید و گاهی نوارهای بادله تا 15 سانتی متر قطر دارند.

پوشاک و پارچه های سنتی 

اگر دوست داشته باشید می توانید از میان طرح و رنگ های بی‌شمار لباس های سنتی قشم، برای خود بخرید یا با خریدن آن ها به عنوان سوغات، عزیزان تان را شاد کنید. این لباس ها مزین به هنر گلابتون دوزی، خوس دوزی، شک بافی و ... هستند و جلوه ای بی نظیر دارند. تزیینات سنتی در کیف و کفش و زیورآلات قشم هم دیده می شوند و با قیمت های مناسب تری می توانید آنها را تهیه کنید. اگر گشتی در بازار قشم بزنید، انواعی از پارچه های پر نقش و نگار سنتی را خواهید یافت که لباس های زیبایی را می توانید با آنها بدوزید.

یکی از پوشش های سنتی زنان جزیره قشم، برقع یا روبنده های خاص شان است که در انواع مختلفی هستند و می توانید آنها را به عنوان سوغات نیز بخرید. برقع در رنگ های گوناگون، از قرمز و سبز گرفته تا مشکی وجود دارد و به طور معمول از بالای ابرو تا زیر بینی را می پوشاند. جلوپل هم پوششی برای سر زنان قشم است که بسیار نازک بوده و روی آن چادر سر می کنند. 

سوند بافی

مردان و زنان قشم شاخ و برگ های درختان نخل را به اشکال گوناگون از جمله زیرانداز، پوششی بر سقف خانه ها و یا روانداز تخت های چوبین در می آورند. به این هنر سوندبافی می گویند.

حصیربافی و سبدبافی

محصولاتی مانند حصیر و سبد نیز با استفاده از الیاف گیاهان مختلف موجود در جزیره تولید و به گردشگران عرضه می شود.

کپکاپ سازی

گرمای هوا در فصول گرم سال، در جزیره قشم طاقت فرساست. ماهیگیران و لنج سازان در این گرما مشغول به کارند و پاهای شان را بر زمین داغ می گذارند. برای حل مشکل این افراد، کپکاپ شکل گرفت؛ کفشی به شکل صندل و از جنس چوب، که آن را گاهی با چوب های اضافه در کارگاه های لنج سازی تولید می کنند. این روزها ساخت کپکاپ یا کپکو سازی از مهم ترین صنایع کهن قشم به شمار می رود.

گلیم

یکی از دست بافته هایی که در همه جای ایران پیدا می شود گلیم است. قشمی ها هم به بافت گلیم مشغولند و با استفاده از ابریشم، موی بز، پشم گوسفند و یا دیگر چهارپایان اهلی ظرو و رنگی متفاوت را خلق می کنند.